Vanmat á bókmenntum kvenna

Hlutur kvenna innan bókmenntaheimsins hefur ætíð verið rýrari en karla. Lengi þótti það ekki sæmandi konum að skrifa og þær sem gerðu það fengu iðulega ómaklega gagnrýni. Gert var lítið úr sögum þeirra, einkum þegar þær skrifuðu um reynsluheim sinn. Eitt skýrasta dæmi um þetta er án efa Guðrún frá Lundi en bækur hennar voru kallaðar kerlingabækur og sagðar snúast meira um kaffidrykkju en einhver þýðingarmikil viðfangsenfi. 

Hið sama gilti þegar Þóru-bækur Ragnheiðar Jónsdóttur komu út. Gagnrýnendur blaðanna töluðu þær niður með föðurlegum umvöndunartóni. Algengt var þegar þeir skrifuðu um bækur kvenna að í öðru orðinu hrósuðu þeir, svona eins og menn gera þegar verið er að hvetja börn til dáða, og svo var bætt en ... í kjölfarið fylgdi svo vöntun á einhverju sem gerði þá bók sem var til umfjöllunar markverða. Hið sama má raunar segja um bækur Ingibjargar Jónsdóttur, Magneu frá Kleifum og Jakobínu Sigurðardóttur og fleiri. Meðan þær skrifuðu fyrir börn voru dómarnir lofsamlegir en ef þær sendu frá sér bækur fyrir fullorðna mættu þær almennt skilningsleysi og harðari dómum en karlarnir. 

Af þessum ástæðum hefur oft verið litið framhjá framlagi mjög færra höfunda og þegar kemur að verðlaunaveitingum eru karlarnir mun oftar á palli en konur.

Víða hefur kveðið svo rammt að þessu að konur hafa stofnað til eigin verðlauna. Í þeim hópi eru íslensku Fjöruverðlaunin, BAYLAYS-verðlaunin í Bretlandi, Barbara Jefferies-verðlaunin í Ástralíu, Stella-verðlaunin í Ástralíu, Chommanard Book Prize í Tælandi, Janet Heidinger Kafka-verðlaunin í Bandaríkjunum, Rapallo Carige-verðlaunin á Ítalíu og Pat Lowther-verðlaunin í Kanada. Mismunandi er hvort þessi verðlaun bjóðast eingöngu innlendum höfundum eða hvort þau eru alþjóðleg.

Umdeilt hefur verið hvort virkilega sé nauðsynlegt að stofna til sérstakra verðlauna fyrir konur og sumir halda þvi fram að þær eigi jafnan aðgang að Nóbelsverðlaunum, Pulitzer og fleiri virtum listaverðlaunum. Ástæða þess að þær fái þau ekki sé einfaldlega sú að karlkynshöfundar eigi einfaldlega betri verk. Á móti hafa meðmælendur slíkra sérstakra verðlauna lagt fram rannsóknir máli sínu til stuðnings. Bent hefur verið á að bækur eftir konur nái metsölu, oft mun meiri sölu en bækur karlkyns kollega þeirra en samt séu þær mun sjaldnar á listum yfir tilnefnda til verðlauna og mun færri konur meðal verðlaunahafa.

Stundum skipti meira máli um hvað er skrifað en hvernig listræn hæfni manna sé. Karlar einbeiti sér oft að hetjusögum, stórum viðburðum, stundum sannsögulegum meðan konur skrifa um náin sambönd, stöðu kvenna í samfélaginu, barnauppeldi og önnur samskipti. Hvað sem veldur þá er víst að verðlaun fyrir listir breyta miklu fyrir þá sem hljóta þau. Verk þeirra fá meiri athygli og ýmsir möguleikar opnast sem áður voru lokaðir. Þetta á sannarlega einnig við um sérstök bókmenntaverðlaun kvenna.

Vanmetnar skáldkonur

Konur átti lengi ekki upp á pallborðið hjá bókaþjóðinni. Samt búum við að merkilegum bókmenntaarfi frá formæðrum okkar. Auk ofannefndar kvenna má nefna til viðbótar þessar þrjár. 

Hulda eða Unnur Benediktsdóttir Bjarklind fæddist 1881 og dó1946. Hún var afkastamikil og fjölhæf. Sendi fá sér tuttugu skáldrit, nokkur smásagnasöfn, ævintýri og sjö ljóðabækur. Hulda giftist Sigurði Sigfússyni og eignaðist fjögur börn. Eitt þeirra fæddist andvana. Heimilið var stórt og annir margar yfir daginn. Líklega er Hulda þekktust fyrir þulur sínar og ljóð en hún tók sér skáldanafn vegna þess að verja sig, enda einkenndist fyrsta gagnrýni um verk hennar af yfirlæti og hroka. Meðal annars kallar Þorsteinn Erlingsson hana „gáfað, góðlátlegt og óframfærið barn.“

Guðfinna Þorsteinsdóttir fæddist árið 1891 og lést árið 1972. Hún tók sér skáldanafnið Erla. Áreiðanlega af sömu ástæðum og Hulda. Það var þægilegra fyrir konur að skapa sér fjarlægð frá harðneskjulegum dómum á þennan hátt. Árið 1917 giftist Guðfinna Pétri Valdimari Jóhannessyni. Þau hófu búskap á heiðarbýlinu Brunahvammi í Fossdal í Vopnafirði. Varla hefur verið auðvelt að skapa sér lífsviðurværi á slíkum stað og þau fluttu nokkrum sinnum. Lengst af bjuggu þau á Teigi í Vopnafiðri. Guðfinna og Valdimar áttu níu börn og í ljósi þess er eiginlega ótrúlegt að hún gaf út þrjár ljóðabækur, tvær bækur sem innihéldu þjóðlega sagnaþætti og þýddi skáldsöguna Slagur vindhörpunnar eftir William Heinesen. Nýlega tóku aðdáendur Erlu sig til og gáfu út ljóðasafn hennar.

Theodóra Thoroddsen fæddist á Kvennabrekku í Dölum árið 1863 og lést árið 1954. Hún náði mikilli leikni með þuluformið og fyrsta bók hennar var gefin út árið 1916 með myndum eftir Mugg, systurson hennar. Smásögur eftir hana, Eins og gengur, kom út árið 1920. Ritsafn hennar koom svo árið 1960. Kvæði, stökur og sagnir eftir hana birtust víða, meðal annars í Mánaðarriti Lestrarfélags kvenna. Theodóra þýddi einnig sögur og ljóð og safnaði þjóðsögum. Theodóra var gift Skúla Thoroddsen lögfræðingi og þau áttu þrettán börn.