Kjaftatífur og önnur kvikindi

Engum er vel við klöguskjóðu. Rætur vandlætingarinnar og andstyggðarinnar á þeim liggja djúpt í bernskunni. Þegar við gerðum hvert skammarstrikið á fætur öðru, stundum í algeru hugsunarleysi, þess á milli af þeirri einföldu ástæðu að við vorum sannfærð um að við kæmumst upp með það. Við völdum af fullkomnu samviskuleysi að brjóta reglurnar. Þegar ég var barn var yngri systir mín í hlutverki uppljóstrarans. Rétt í þann mund að ég taldi mig sloppna, fór hún til mömmu og sagði til mín. Bláeyg og heilög af innrætingu sunnudagsskólans horfði hún á mig og sagði: „Ég vildi bara vera heiðarleg.“

Mikið skelfing fannst mér hún ömurlega leiðinleg. En það versta var að hún var fullkomlega einlæg. Boðskapurinn um hreinskiptni og heiðarleika hafði einfaldlega náð til hennar. En frá mínum bæjardyrum séð var það ekki heppilegt. Ég þurfti að axla ábyrgð á gerðum sem voru skipulagðar með það í huga að enginn kæmist að því hver stæði að baki. Að auki þótti mér systir mín gróflega svíkja okkar systralag, enda hún gjarnan þátttakandi í afbrotunum. En sjaldnast náði ég samt að rækta reiðina gagnvart henni. Einkum vegna þess að ég vissi upp á mig skömmina þótt mér þætti óþolandi að henni var metið til refsilækkunar að hún hafði sagt sannleikann.

Syndir okkar systra voru vissulega ekki mjög alvarlegar og þó, stórfelldur jólakökustuldur sem ég átti upptökin að og náði að gera hana samseka með nokkrum ómótstæðilegum bóndakökum, talsverðu magni af leikföngum og fötum sópað undir rúm á tiltektardegi, stígvél leiðindaskjóðunnar í næsta húsi fyllt af drullu og vel falin vasaljós til að geta lesið frameftir á kvöldin þegar við áttum að vera sofnaðar. Ekki má gleyma deginum þegar ég efndi til keppni milli okkar frændsystkinananna í stökki yfir skítaskurðinn í sveitinni hjá afa og ömmu og ríflega þriðjungur lenti í honum miðjum. Vissulega hefði ég þegið að systir mín hefði kosið að halda kjafti yfir því hvaða snillingur taldi þennan viðburð tilvalinn til að efla andann í hópnum. En hvort sem brotið er stórt eða smátt er kjarni málsins ávallt sá sami, klöguskjóðan er ekki aðalatriðið heldur afbrotið og brotamaðurinn. Alveg sama þótt klöguskjóðan hafi líka gerst sek um sömu háttsemi.

Skjótum sendiboðann

Einn angi af þessu skrýtna og tvöfalda siðferði er ríkir gagnvart þeim sem koma upp um aðra er að ráðast gegn þeim sem segja frá. Þetta er gert þegar menn ljóstra upp um spillingu, sem þeir vissulega hafa tekið þátt í sjálfir en séð að sér og einnig þegar þolendur ofbeldis segja frá upplifun sinni. Persóna þess sem talar er ævinlega dregin inn í málin og henni jafnvel kennt um það sem gerðist. Þetta er kallað þöggun á nútímamáli. Nýlega tóku nokkrir krakkar sig til og bjuggu til skessu og skírðu hana nafni sem vísar beint til konu sem hefur gefið þolendum ofbeldis og óréttlætis vettvang til að skýra frá sinni hlið. Það kann vel að vera að hugsunarleysi hafi ráðið för að einhverju leyti þegar þau útbjuggu ímyndina og skelltu á hana þessu heiti en það þýðir ekki að hrekkurinn hafi verið saklaus. Hann særði. Um það voru margir sammála, ekki bara viðkomandi kona heldur líka ótal aðrir sem deila með henni húðlit og skoðunum. Í kjölfarið reis þá upp hneykslunaralda þeirra er töldu ofurviðkvæmni og oftúlkun þessara aðila ráða för. Þarna var sem sé verið að taka niður klöguskjóðurnar. Liðið sem varð vitni að ljótum grikk og lýsti því sem það sá.

Vissulega fannst mér stundum freistandi í gamla daga að álykta sem svo að systir mín hafi sagt frá uppátækum mínum til að koma mér í vandræði, hefna sín á mér fyrir margskonar stríðni og kúgun í krafti þess að ég var eldri. En þegar upp er staðið skiptir það þá nokkru máli hver ástæðan að baki uppljóstrunarinnar var? Ég hafði gert nákvæmlega og akkúrat það sem upp á mig var borið. Þjófur er jú þjófur sama hvort og hvernig upp um hann kemst. Klöguskjóðan eða uppljóstrarinn kann að hafa sínar ástæður fyrir að gera upp málin og kannski er hún ekki alsaklaus heldur. En það breytir aldrei eðli þess atburðar er var kveikjan að frásögninni. Mergurinn málsins er alltaf sá að hver og einn er ábyrgur fyrir að halda sínu fjósi hreinu og takist honum það, er ekkert upp á hann að klaga.