Steinengill, morðingi og hugrakkir frumbýlingar

Kanadamenn búa, eins og Íslendingar, að ríkri frásagnarhefð. Þetta sýnir sig ekki hvað síst í þeim fjölmörgu frábæru rithöfundum sem frá Kanada koma. Kanadíska ríkisstjórnin gerir líka ýmislegt til að hvetja menn til skrifa en bókmenntaverðlaun ríkisstjórnarinnar, Governor General s-verðlaunin, eru mjög eftirsótt og þykir mikill heiður að hljóta þau. Kanadíska rithöfundasambandið veitir sömuleiðis bókmenntaverðlaun og margir kanadískir rithöfundar hafa hlotið Pulitzerverðlaunin og Faulknerverðlaunin. Þeir höfundar sem kynntir eru hér eiga það sameiginlegt að hafa allir unnið til einhverra þessara verðlauna.

Að öðrum ólöstuðum eru þær Margaret Laurence og Maragret Atwood án efa fremstar meðal jafningja. Margaret Laurence fæddist árið 1926 í smábæ í Manitoba fylki. Lífið í bænum varð seinna uppspretta hennar þekktustu bóka sem oftast eru kallaðar Manawaka kvartettinn. The Stone Angel (Steinengillinn) er þeirra fyrst en söguhetja hennar er hin óborganlega Hagar Shipley sem aldrei bognar eða brotnar. Stoltið heldur henni teinréttri alla ævi og það er ekki fyrr en á banabeði að hún lærir að umburðarlyndi og hlýja fleyta manneskjunni oft lengra en ósveigjanlegur virðuleikinn. Í kjölfar Steinengilsins koma svo A Jest of God, The Fire-Dwellers, A Bird in the House og The Diviners. Hver bók er sjálfstæð saga en margar af persónunum koma fyrir í fleiri en einni bók enda áberandi í bæjarlífinu. Þessar bækur Margretar Laurence eru hver annarri betri og óhætt að mæla með þeim öllum. 

Margaret Atwood er ótrúlega næm á mannlegar tilfinningar og hún kann þá list að halda áhuga lesandans vakandi. Margar bækur Margaretar Atwood eru svo spennandi að það er ómögulegt að leggja þær frá sér fyrr en þær hafa verið lesnar til enda. Saga þernunnar hefur verið þýdd á íslensku og lýsir fremur nöturlegri framtíðarsýn en líkt og aðrar bækur Atwood er hún þó full af von og trú á anda mannsins. Cat s Eye lýsir einelti meðal stúlkna og áhrifum þess á líf barnsins sem fyrir því verður. Bókin lýsir tilfinningum hinnar ungu Elaine Risley á ótrúlega áhrifamikinn hátt og einangrun barnsins og örvænting hlýtur að hræra steinhjarta. Tvær vinkonur Elaine telja sér skylt að ala hana betur upp og betrumbæta smekk hennar og framkomu. Þær finna henni stöðugt eitthvað til foráttu og á endanum fer barnið að trúa að það hafi fáa kosti. Hún er hrakin stöðugt lengra og á endanum eru hún komin fram á ystu nöf.

Fimmtán ára barn leggur á ráðin um morð

Í bókinni Alias Grace byggir Atwood á sannri sögu ungrar konu, Grace Marks, sem fimmtán ára gömul er ákærð og dæmd í lífstíðarfangelsi fyrir aðild að morðinu á vinnuveitendum sínum. Morðin voru framin árið 1840 á fremur afskekktum bóndabæ og kanadísk og bandarísk dagblöð voru full af fréttum af þessum voðaatburði. Það var vinnumaður á bænum sem framdi glæpinn en sér til afbötunar segist hann hafa verið tældur til verksins af vinnustúlkunni Grace Marks. Það virðist hafa verið samdóma álit flestra á þeim tíma að saga hans væri sönn og Grace þótti hið versta flagð.

Þetta leiðir hugann að því hvers vegna heimurinn hefur ætíð átt svo auðvelt með að trúa því að köld séu kvennaráð. Lafði Macbeth hefur lengi verið talin ábyrg fyrir því að maður hennar hafi látið til skarar skríða og drepið Duncan kóng og Íslendingasögurnar eru fullar af frásögnum af konum sem eggja eiginmenn sína, syni og bræður til drápa. Hvernig er hægt að trúa því að fimmtán ára barn, sem alið er upp í sárri fátækt og sent til að vinna fyrir sér níu ára, geti haft þann þroska og þá reynslu að það geti með kynferðislegum vélabrögðum náð heljartökum á manni sem er mun eldri? Við verðum einnig að spyrja okkur þeirrar spurningar hvort konur almennt geti tælt karlmenn til að gera eitthvað sem er algerlega andstætt vilja þeirra. Bókin svarar þessum spurningum í raun ekki en lætur lesandanum eftir að dæma að hve miklu leyti Grace sé sek eða saklaus. Árið 2017 gerði Netflix sjónvarpsþáttaseríu byggða á bókinni og hún þótti afbragðsgóð en líklega er Atwood þekktust fyrir Sögu þernunnar og þá geysivinsælu sjónvarpsþætti sem hafa verð gerðir eftir þeirri bók og raunar út fyrir söguna í bókinni. 

Atkvæðamiklar konur

Fleiri kanadískar konur hafa kveðið sér hljóðs á bókmenntasviðinu og er Ethel Wilson ein þeirra. Hún byrjaði seint að skrifa og var orðin fimmtíu og níu ára áður en fyrsta bók hennar, Hetty Dorval, kom út. Áður hafði hún fengið nokkrar smásögur birtar í tímaritum og þeim var seinna safnað saman og gefnar út í smásagnasafninu The Innocent Traveller. Swamp Angel er sennilega hennar besta bók en þar er sögð þroskasaga konu sem flýr úr misheppnuðu hjónabandi og verður síðan aflið sem heldur saman brotinni fjölskyldu vinnuveitanda síns.

Annie Proulx og Bernice Morgan koma báðar frá Nýfundnalandi. Bernice Morgan skrifar um frumbýlingsárin á þeirri köldu, harðbýlu eyju og hefur hlotið mörg verðlaun fyrir bók sína Random Passage. Lesandinn fylgir fjölskyldu sem neyðist til að flýja frá Englandi og sest að á afskekktum höfða á Nýfundnalandi, Cape Random. Þar er fyrir dularfullur maður sem enginn veit raunverulega hvaðan kemur og fjölskylda sem hefur flutt sig um set vegna þess að eyjan þar sem þau bjuggu var orðin fullsetin fólki. Bókin lýsir baráttu fólksins við að halda lífi við erfiðar aðstæður og hvernig þau leita að hamingju sem sum finna þrátt fyrir erfiðið og miskunnarleysi náttúruafla landsins sem þau byggja. Waiting for Time er framhald Random Passage og þar segir frá konu nokkurri sem er afkomandi höfðabúanna og bjó í Ottawa seint á síðustu öld. Hún er sjávarlíffræðingur og þegar samband hennar og sambýlismannsins fer út um þúfur fer hún til Nýfundnalands til að sleikja sárin og stunda rannsóknir. Þar finnur hún dagbók frænku sinnar og nöfnu, Laviniu Andrews, sem var aðalsöguhetja fyrri bókarinnar, og sekkur sér ofan í lestur æviminninga hennar. Amma Laviniu yngri tekur við dagbókinni eftir dauða Laviniu eldri og heldur áfram að rekja söguna þar sem fyrri bókin endaði. Inn í þetta fléttast svo saga Laviniu yngri og hrun fiskistofna við Nýfundnaland sem leiddi til þess að allar veiðar voru bannaðar á áttunda áratugnum.

Í Shipping News segir Annie Proulx sögu hins óframfærna Quoyle sem finnur sjálfan sig og hamingjuna þegar hann vitjar heimilis forfeðra sinna á Nýfundnalandi. Kvikmynd var gerð eftir sögunni með þeim Kevin Spacey og Julianne Moore í aðalhlutverkum og óhætt að mæla með henni þótt upp hafi komist um vafasamt siðferði annars aðalleikarans. Wayne Johnston er einnig frá Nýfundnalandi og bók hans The Colony og Unrequited Dreams segir frá umbrotatíma í sögu landsins. Landið er í raun gjaldþrota og misvitur stjórnmálamaður Joseph Smallwood, verður til þess að leiða landsmenn inn í kanadíska ríkjasambandið. Bókin er í raun ævisaga Smallwoods sem er söguleg persóna en Sheilagh Fielding, samviska hans og eina ást, er snilldarlega sköpuð skáldsagnapersóna. Örlög þeirra fléttast saman frá barnæsku og ást þeirra er aldrei fullnægt mest vegna þess hve ófullkominn og fordómafullur Smallwood er.

Á svörtum blúndubuxum og náttslopp

Mordecai Richler er Gyðingur, fæddur og uppalinn í Montreal. Kaldhæðnin er hans aðalsmerki og í bókinni Joshua Then and Now er löng og flókin saga af því hvernig á því stendur að Joshua Shapiro tekur á móti lögreglufulltrúa á náttslopp og í svörtum, blúnduskreyttum kvennærbuxum. Joshua elst upp í mikilli fátækt en nær frama sem rithöfundur og dagskrárgerðarmaður í sjónvarpi. Faðir hans er fyrrum handrukkari fyrir mafíósa og persóna hans er snilldarlega skrifuð, enda reynist rukkarinn heiðarlegri og með mun sterkari siðferðiskennd en margur stjórnmálamaðurinn. Þjóðfélagsgagnrýni er sterk í bókinni og aðallega er það hræsni hinnar svokölluðu yfirstéttar sem er skotspónn Richlers en fyrst og fremst er hún eftirminnileg fyrir það hversu vel hann lýsir flóknum mannlegum samskiptum. Sannur kærleikur er vandfundinn og þegar hann er til staðar er hægt að sigrast á flestu og fyrirgefa margt.

Eitt af því sem er skemmtilegt fyrir Íslending þegar lesnar eru kanadískar bækur er hversu oft bregður fyrir nöfnum sem eru íslensk að uppruna, Haldar Gunnarsson og sömuleiðis Mrs. Thorlaksson koma upp í hugann. Þetta er sérstaklega áberandi í bókum sem gerast á kanadísku sléttunni, enda settust flestir íslensku vesturfaranna að í Manitoba fylki. Íslenskulegum nöfnum bregður því fyrir í bókum Ethel Wilson og Margretar Laurence. Umfram allt eru Kanadamenn snillingar í að segja sögur. Meirihluti þeirra sem fyrstir fluttu til Kanada voru af skosku og írsku bergi brotnir og hafa þessar þjóðir jafnan haft það orð á sér að þar færu fyrirtaks sagnamenn. Hugsanlega er frásagnargáfan því nútímamönnum í Kanada í blóð borin.