Góðar og illar vættir

Urðarhvarf eftir Hildi Knútsdóttur er ekki löng saga en eftirminnileg. Þessi nóvella segir frá nokkrum dögum í lífi Eikar. Hún er einfari, býr ein og á fáa að. Ketti elskar hún hins vegar og leggur mikið á sig til að bjarga villiköttum. Kvöld eitt fer hún ásamt öðrum til að reyna að ná læðu með fimm kettlinga í Urðarhvarfi. Þar sér hún bregða fyrir veru, vætti eða skrímsli sem hún þekkir, hefur hitt áður. Endurfundirnir verða hins vegar sögulegir því umsnúningur verður á hvernig Eik skynjar þennan vætt í lífi sínu. Þetta er falleg saga og mjög myndræn. Táknin eru mörg og hægt að kafa djúpt í hvernig þau birtast í söguþræðinum en sterkust er hún fyrir það að í lesandanum situr einhver ljúfsár tilfinning og ákveðin gleði að lestri loknum.

 

Sterkasta ástin

Sagt er að móðurástin sé sterkust allra tilfinninga. Í Himinópið eftir Mons Kallentoft er hún einmitt í lykilhlutverki. Lítill drengur finnst látinn í bíl á bílastæði á sjóðheitum degi. Móðirin hefur glímt við kulnun og minnisleysi í kjölfarið og allt bendir til þess að hún hafi gleymt að fara með drenginn á leikskólann og skilið hann eftir í bílnum. Þetta er hræðilegur dauðdagi en þegar móðirin finnst myrt fer rannsókn Malinar Fors og félaga hennar á fullt. Var hún drepin af einu þeirra nettrölla sem fordæmdu hana eða liggur sannleikurinn í nærumhverfi ungu konunnar? Mons Kallentoft er sænskur blaðamaður og rithöfundur og þetta er hans tólfta bók um Malin Fors lögregluforingja. Þetta eru lipurlega skrifaðar bækur, spennandi og vel unnar.

"Í draumi sérhvers manns er fall hans falið“

 

Draumurinn um Babýlon eftir Richard Brautigan er engu lík, í senn skopstæling af sakamálasögum höfunda á borð við Dashiell Hammett og Raymond Chandler og vísindaskáldsögu. C. Card er hins vegar hvergi nærri eins skarpur og Sam Spade eða eins kaldur og klár og Philip Marlowe. Hann svarar ekki síðustu tuttugu spurningunum á lokaprófi í lögregluskólanum því hann gleymir sér í draumum um Babýlon. Í fyrstu er ekki alveg ljóst hvað Babýlon er en svo fær lesandinn að ferðast þangað með Card en þar er hann hetja og hin undurfagra Nana-dirat er ástfanginn af honum. Kannski ekki undarlegt að skítblankur draumóramaður flýji þangað reglulega. Draumurinn um Babýlon er áhugaverð, einkum vegna þess hvernig hún er skrifuð. Stuttir hnitmiðaðir kaflar og hvergi orði ofaukið. Hann fangar ágætlega andrúmsloft sakamálasagnanna sem hann gerir um leið grín að en skyldi hinn harði, kaldi og skarpi spæjari aðeins vera mömmustrákur þegar allt kemur til alls? 

Richard Brautigan fæddist 30. Janúar árið 1935. Hann ólst upp hjá móður sem glímdi við fíkn og faðir hans vissi ekki að hann væri til fyrr tæpri hálfri öld síðar. Mary Lou, móðir hans, yfirgaf barnsföður sinn Ben, átta mánuðum áður en Richard fæddist. Hún flæktist um eftir það, tók saman við marga misjafnlega ofbeldisfulla menn og eignaðist þrjú önnur börn. Þau voru fátæk og Richard sagði dóttur sinni eitt sinn þá sögu að hann hefði horft á móður sína tína rottuskít úr hveitinu áður en hún steikti handa þeim pönnukökur eingöngu gerðar úr vatni og hveiti. Drengurinn var hins vegar afburðagreindur og efnilegur íþróttamaður. Hann var hávaxinn og stundaði körfubolta og var ritstjóri skólablaðsins í menntaskóla. Fyrstu ljóðin birti hann á þeim árum. Hann skrifaði og flutti ljóð alla ævi en einnig smásögur, skáldsögur og greinar. Hann glímdi við fíkn og andleg veikindi og svipti sig lífi árið 1984. Bækur hans eru hins vegar áhugaverðar og áhrifamiklar og Trout Fishing in America er sjálfsævisöguleg að einhverju leyti. Sú bók hlaut metsölu um allan heim þykir enn í dag tímamótaverk. Richard Brautigan er meðal höfunda sem Haruki Murakami telur meðal áhrifvalda.

 

Gamlar syndir hafa langan hala

Gamlar syndir hafa langan hala segir máltækið og nú í dag vitum við að ofbeldi hefur margvíslegar langvarandi afleiðingar. Strákar sem meiða eftir Evu Björg Ægisdóttur er sakamálasaga byggð á því þema. Elma er nýkomin úr fæðingarorlofi og Sævar tekin við umönnun Öddu dóttur þeirra í sínu feðraorlofi þegar lík finnst í sumarbústað í Skorradal. Um er að ræða mann um fertugt og hann hefur verið stunginn til bana. Verknaðurinn hefur verið framinn af umtalsverðum ofsa en svo undarlega bregður við að stór gamall blóðblettur finnst einnig undir teppi í bústaðnum. Hörður er enn í sorg eftir lát Gígju, konu sinnar, en stjórnar eigi að síður rannsókninni. Fyrir tilviljun rekst Sævar á gamla dagbók í kassa á nýja heimilinu þeirra og það verður til þess að hann og Elma gera sér ljóst að þetta nýja mál kann að eiga sér rætur aldarfjórðung aftur í tímann. Eva Björg er flottur sakamálahöfundur og kann að flétta flókin vef. Þessi bók er virkilega fín og frábær til að taka með sér í frí.

Ísland, vettvangur glæps

Það er alltaf gaman að rekast á umfjöllun um Ísland í erlendum bókum og sjá landið með augum gestsins. Nokkrir erlendir höfundar hafa hins vegar gert Ísland að sögusviði og tveir vinsælir glæpasagnahöfundar eru þar á meðal. Annar er Heine Bakkeid. Aðalsöguhetja hans Thorkild Aske er hálfíslenskur og í fyrstu sögunni um hann, Við skulum ekki vaka, kemur hann til Íslands ásamt systur sinni til að vera við dánarbeð föður þeirra. Hér á landi flækist hann í sakamál og leysir það. Í næstu bók, Hittumst í paradís, ræður hann sig í vinnu hjá vinsælum glæpasagnahöfundi til að skoða gamalt sakamál sem hún ætlar að byggja næstu bók sína á. Auðvitað leynist þar fiskur undir steini og Thorkild fyrr en varir farinn að takast á við hættulegan morðingja. Þriðja bókin er svo Refsiengill. Í henni heldur Thorkild aftur til Stafangurs. Fimm árum fyrr hafði hann verið yfirmaður í innra eftirliti norsku lögreglunnar og verið sendur þangað til að rannsaka spilltan lögreglumann Simon Bergeland. Rannsóknin þá fór gersamlega úr böndunum og endaði með að Thorkild lendir í bílslysi undir áhrifum ofskynjunarlyfja og farþeginn í bílnum lést. Í kjölfarið missir Thorkild starfið og æru sína sem lögreglumaður.

Allir töldu að Simon Bergeland hefði flúið til að forðast réttvísina en þegar lík hans finnst verður ljóst að ekki eru öll kurl komin til grafar í þessu gamla máli og í raun mikið í húfi fyrir Thorkild að það leysist. Kannski nær hann að sýna fram á að hann hafi verið fórnarlamb samsæris og hugsanlega fær hann þá starf sitt aftur. Fléttan í bókinni er góð en hún er dálítið langdregin á köflum. Heine nær hins vegar að skapa ákveðið andrúmsloft og lesandinn hefur samúð með Thorkild og óskar honum velfarnaðar í leit sinni að svörum.

Helköld illska

Quentin Bates hefur sterkt tengsl við Ísland og bjó hér í áratug. Hann vann ýmis störf og þegar hann hóf að skrifa ákvað hann að staðsetja sögur sínar á Íslandi. Gunnhildur Gísladóttir rannsóknarlögreglufulltrúi er aðalsöguhetja hans og hún hreinskiptin, jarðbundin og ákveðin. Í Helköld illska, rannsakar Gunna sjálfsvíg en kemst fljótt að því að ekki er allt sem sýnist varðandi andlát eiginkonu hins látna fimm árum fyrr. Á meðan kannar Helgi, samstarfsmaður hennar, hvernig stendur á því að hann mætir á flugvellinum í Amsterdam Íslending sem á að vera löngu látinn. Nú og svo dúkka innbrot, íkveikjur og margvísleg önnur svikamál upp á borðum lögreglunnar.

Hér njóta sín einkar vel þrjóska og þrautseigja þeirra Helga og Gunnu því hvorugt þeirra gefst upp fyrr en þau hafa leitt sannleikann í ljós. En þrátt fyrir það tekst þeim ekki alltaf að ná sínum manni. Quentin hefur sagt að hann hafi ætlað að hætta að skrifa um rannsóknarteymið íslenska en þessi saga hafi sótt á hann og hann verið farinn að hamra lyklaborðið áður en hann vissi af. Lesendur gleðjast yfir því þótt ýmsir endar séu hér lauslega hnýttir og án efa ekki allir sáttir við endalokin. Engu að síður fín sakamálasaga og tengingin við Ísland skemmtileg.

"Sumir skrifa í öskuna, öll sín bestu ljóð“

Íslenskar alþýðukonur hafa jafnan unnið verk sín hljóðar og skrifað í öskuna, öll sín bestu ljóð. Sumarblóm og heimsins grjót er saga einnar slíkrar. Sóley er yfirgefin af karlmönnunum í fjölskyldu sinni eftir að móðir hennar þegar hún er barn að aldri. Eftir það er hún upp á náð og gæsku annarra komin og sumir reynast henni vel en aðrir skelfilega. Sóley nær hins vegar með glaðlyndi sínu, lífsvilja og hæfileikum að vinna úr verstu aðstæðum og koma börnum sínum til manns.

Sigrún Alba Sigurðardóttir byggir þessa fyrstu skáldsögu sína á ævi ömmu sinnar. Hún skrifar af skilningi og næmni þótt ég hefði viljað sjá hana sviðsetja atburði meira er þetta engu að síður eftirminnileg bók. Hér fléttast saman ill örlög og útsjónarsemi og þrautseigja ungrar konu fæddrar í byrjun síðustu aldar. Það eldar af nýjum degi og glampar af auknu frelsi kvenna til að stjórna sér og hlutskipti sínu eru jafnvel farnir að ná til Íslands. Sóley hefur hæfileika til að hverdagsleg hráefni að veislumat. Það verður vinkonum hennar innblástur að því að stofna matsölu á Seyðisfirði og um tíma nýtur Sóley hamingjunnar. En stórt áfall ríður yfir og þá er ekki um annað að velja en bjarga sér eftir þeim leiðum sem vænlegastar eru hverju sinni.

Hér eru allar mannlegar tilfinningar undir og oft ekki hægt annað en finna til með Sóleyju, vitandi að valkostirnir sem bjóðast eru ekki margir. Hún á aldrei möguleika á að vera fyllilega sjálfstæði eða skapa sér eigið líf. Sigrún Alba hefur verið opin með að aðalpersónu sögunnar, Sóleyju, byggir hún á ömmu sinni og jafnframt að vekja athygli á hlutskipti kvenna sem hingað til hafa ekki verið áberandi á spjöldum sögunnar eða í íslenskum skáldsögu. Það hefur aldrei verið auðvelt að vera einstæð móðir á Íslandi og það alltaf krafist gríðarlegra fórna. Segja má að Sóley hafi verið heppin að því leyti að hún gat með aðstoð annarra haldið börnum sínum hjá sér en hún þurfti til þess að gera margar og sársaukafullar málamiðlanir.